Związek przyczynowo-skutkowy

Jedna z przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie cywilnym. Jest to związek pomiędzy dwoma stanami rzeczy w świecie zewnętrznym, w których jeden to przyczyna, a drugi to skutek. Podstawę prawną dla tego pojęcia znajdziemy w art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi, iż „Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła”.

Dodatkowo art. 361 § 2 KC stanowi, iż w powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zatem w kontekście niniejszych regulacji związek przyczynowo-skutkowy sprawuje dwojaką funkcję: z jednej strony warunkuje powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej (art. 361 § 1 KC), z drugiej zaś określa jej granice (art. 361 § 2 KC) [wyrok SN z 14.01.2005 r., III CK 193/04, OSP 2006/7-8/89].

Aby we właściwy sposób rozstrzygnąć, czy w konkretnej sytuacji zachodzi normalny związek przyczynowy pomiędzy pewnym zdarzeniem a szkodą, należy jak najstaranniej i wnikliwie wyjaśnić wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności wszystkie fakty, które mogą być w jakimkolwiek związku przyczynowym ze szkodą. Dokonując oceny związku przyczynowego i jego rodzaju należy kierować się zasadami nauki, a w razie zaistnienia konieczności interpretacji danych specjalistycznych zasięgnąć opinii biegłego. Po takim wyjaśnieniu sprawy sąd w każdym przypadku z osobna ocenia, czy należy uznać, że pomiędzy konkretnym zdarzeniem a szkodą istnieje normalny związek przyczynowy i na podstawie stwierdzonych faktów oraz zasad naukowych uzasadnia swoje stanowisko.

W zakresie odpowiedzialności za szkody górnicze następstwo przyczynowo-skutkowe przeobrażeń powierzchni wywołanych podziemną eksploatacją górniczą sprowadza się do:

• zmiany stosunków wodnych wpływających na zawodnienie lub osuszenie gruntu, co dodatkowo wpływa na deformacje terenu,
• przemieszczenia elementów górotworu skutkujących deformacjami ciągłymi (obniżeniami, nachyleniami, krzywiznami, przemieszczeniami i odkształceniami poziomymi), bądź deformacjami nieciągłymi (lejami, progami, szczelinami),
• wstrząsów górotworu prowadzących do drgań podłoża.

W rezultacie działania powyższych czynników dochodzi do przekształceń hydrologicznych i przyrodniczych terenu, zmiany jego ukształtowania, a także przemieszczenia, drgania i uszkodzenia obiektów na nim posadowionych, co utrudnia lub uniemożliwia ich użytkowanie.

Na rozległość i rodzaj deformacji powierzchni wpływają m.in.:

• głębokość wydobycia – im mniejsza głębokość tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia deformacji nieciągłych,
• wysokość wyeksploatowanej przestrzeni – im większa wysokość tym większe deformacje,
• metoda wypełnienia pustki poeksploatacyjnej – materiały o małej ściśliwości wpływają na znaczące zmniejszenie deformacji,
• kształt i rozmiar wybranego pola – deformacje powierzchni zwiększają się wraz z wielkością pola, aż do wartości maksymalnych uzyskiwanych nad polem o dużych wymiarach,
• szybkość postępu przodka wydobywczego – im większa prędkość tym mniej skrajnych deformacji, ale większa szybkość ich pogłębiania się,
• budowa geologiczna nadległego górotworu – zwięzły górotwór zwiększa zasięg negatywnych wpływów, ale sprzyja zmniejszeniu deformacji, jednak w przypadku istnienia uskoków tektonicznych może dochodzić do powstawania deformacji nieciągłych,
• nachylenia pokładu – wpływy ulegają przemieszczeniu w stronę upadu, a większe deformacje występują nad niżej występującą częścią pokładu.