REKULTYWACJA GRUNTU CZY ODSZKODOWANIE ZA SZKODY GÓRNICZE?

Negatywne skutki działalności górniczej na powierzchni przyjmują formę m.in.: poeksploatacyjnych deformacji terenu, zmian stosunków wodnych wód podziemnych i powierzchniowych, zanieczyszczenia wód powierzchniowych, degradacji terenów rolnych i leśnych, czy degradacji krajobrazu. Często prowadzi to do pogorszenia ogólnych warunków siedliskowych i wegetacyjnych. Skutkuje to osłabieniem roślinności i zmniejszenia jej odporności na choroby, szkodniki i warunki atmosferyczne, a w sytuacji długotrwałego zawodnienia także jej obumieraniem. Czy w takiej sytuacji korzystniejsze będzie domaganie się od kopalni rekultywacji gruntu czy też może należy wystąpić z żądaniem wypłaty odszkodowania pieniężnego?

Sposób naprawy szkody górniczej określa art. 145 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. 2011 Nr 163 poz. 981, ze zm.; dalej: PGiG), który odsyła w tym względzie do przepisów Kodeksu cywilnego (KC). Szczególnie ważny jest tutaj art. 363 § 1 KC stanowiący, iż „naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu”.

Przywrócenie stanu poprzedniego w przypadku gruntów oznaczać będzie ich rekultywację bądź dostarczenie gruntów, obiektów, urządzeń, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju co te dotknięte szkodą. Rekultywacja gruntów przeprowadzona musi być zgodnie z przepisami o ochronie tych gruntów – ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz.U. 1995 Nr 16 poz. 78, ze zm.). Rekultywacja to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym bądź zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg.

Właściciele czy użytkownicy gruntów często nie przywiązują zbyt dużej wagi do tego, czy są one zdegradowane rolniczo czy też nie, gdyż wiele tych gruntów leży odłogiem. Nawet jeśli dany grunt jest wykorzystywany rolniczo to dostrzeżenie pojawiających się deformacji bywa trudne bez odpowiedniego sprzętu pomiarowego i wiedzy. Problem jest zazwyczaj dostrzegany po fakcie, czyli np. po znacznym obniżeniu się plonów, zalaniu gruntu, czy wystąpieniu szczelin i uskoków.

Skala zdegradowania gruntów na terenach górniczych wydaje się znaczna. Z uwagi na charakter tych szkód i w świetle powyżej przywołanych okoliczności ich powstawania rodzi się pytanie o ekonomiczną opłacalność procesu rekultywacji takich gruntów. W praktyce z uwagi na koszty rekultywacja gruntów często nie jest wykonywana w pełnym zakresie. Zgadzając się na przeprowadzenie rekultywacji przez przedsiębiorcę górniczego, należy mieć na względzie, iż nie mamy żadnej kontroli nad tym procesem.

W sytuacji, gdy koszt rekultywacji przekracza wartość gruntu lub wiąże się z nadmiernymi trudnościami jedyną pozostałą opcją jest żądanie wypłaty odszkodowania w pieniądzu. Odszkodowanie określające wartość zniszczonych upraw rolnych (składnika roślinnego) obejmuje nakłady dotychczas poniesione na uprawę (strata poszkodowanego) oraz brak dochodu ze sprzedaży plonu (utracona korzyść, którą poszkodowany by uzyskał, gdyby szkody nie wyrządzono).

Niemniej, odszkodowania pieniężnego można domagać się już na wstępie, czyli w momencie składania wniosku o naprawę szkód górniczych. Wtedy ewentualną rekultywację będzie można przeprowadzić we własnym zakresie. Rozstrzygnięcie omawianej kwestii zależy przede wszystkim od sytuacji faktycznej w konkretnej sprawie, głównie przeznaczenia gruntu oraz techniczno-ekonomicznej oceny naprawy szkody.