Kiedy za powstałe szkody odpowiada skarb państwa?

Jak wskazuje art. 415 Kodeksu cywilnego (KC) kto ze swojej winy wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Art. 146 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. – Prawo geologiczne i górnicze (PGiG) z kolei ustanawia, iż odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. Co jednak, gdy przedsiębiorca górniczy prowadzący działalność na danym obszarze już nie istnieje? Przepisy stanowią, iż w takim przypadku odszkodowanie winien jest wypłacić Skarb Państwa. PGiG reguluje min. kwestię odpowiedzialności za szkody wywołane ruchem zakładu górniczego. Jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działalność regulowaną ustawą. Gdy nie istnieje przedsiębiorca odpowiedzialny za szkodę ani jego następca prawny, za szkodę odpowiada Skarb Państwa reprezentowany w tej sytuacji przez właściwy organ nadzoru górniczego zgodnie z zasadami PGiG. Niemniej, interpretacja niniejszych regulacji może przysparzać pewnych trudności. Ostatecznie zagadnienie to podjął Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu z dnia 20 listopada 2014 r. (V CKS 78/14) uchylającym wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 października 2013 r. (sygn. akt I Aca 633/13) i przekazującym je do ponownego rozpatrzenia. Czego dotyczyła rozpoznawana sprawa i co orzekł Sąd?
Otóż w przytoczonej sprawie jedna z górnośląskich spółek wodociągowych doznała poważnego uszkodzenia części infrastruktury wodociągowej. W rezultacie pomiędzy spółką a odpowiedzialnym przedsiębiorcą górniczym zawarto dwukrotnie ugodę w sprawie naprawy powstałych szkód. Następcą prawnym zakładu górniczego została inny przedsiębiorca, który pokrywał koszty naprawienia szkody jako zobowiązanie nałożone na niego na mocy zawartych wcześniej porozumień. Jednak w połowie roku 2003 ogłoszono upadłość tego przedsiębiorcy. Spółka wodociągowa, jako poszkodowana, zgłosiła swoją wierzytelność wynikającą z zawartych ugód w postępowaniu upadłościowym. Wierzytelność tę uznano i wpisano na listę wierzytelności. Spółka wodociągowa w trakcie procedury upadłościowej często zmieniała wartość swojej wierzytelności w zależności od aktualnego stanu prac naprawczych i stanu zaspokojenia wierzytelności, ponieważ od roku 2004 otrzymywała dotacje z budżetu państwa na pokrycie kosztów naprawy.

W 2009 roku pozostały do wykonania prace oszacowano na niemal 2,2 mln zł. Spółka wodociągowa wydała na nie nieco ponad 1,4 mln zł, w tym prawie 285 tys. zł z dotacji budżetu państwa. Niezaspokojona pozostała wierzytelność w kwocie ponad 1,1 mln zł. W tym samym roku Ministerstwo Gospodarki powiadomiło powódkę, że nie ma pieniędzy na finansowanie dalszych kosztów naprawy szkody. Nieco później zakończone zostało postępowanie upadłościowe przedsiębiorcy górniczego prowadzącego ruch odpowiedzialnego za wyrządzenie szkody zakładu górniczego i został on wykreślony z rejestru. Opierając się na art. 146 ust. 4 PGiG, spółka wodociągowa zażądała od Skarbu Państwa zapłaty wskazanej w powództwie należności. Pozwany odmówił jednak jej zapłaty, argumentując, iż wskazana norma prawna nie obejmuje jego odpowiedzialności w sytuacji, gdy w momencie ujawnienia szkody wyrządzonej ruchem zakładu górniczego istniał zakład odpowiedzialny za tę szkodę.

Z powyższą argumentacją nie zgodził się w pierwszej instancji Sąd Okręgowy, który uwzględnił pozew i nakazał wypłatę na rzecz poszkodowanej spółki wodociągowej odszkodowania. Jak zaznaczył sąd przesłankę odpowiedzialności z art. 146 ust. 4 PGiG stanowi brak istnienia przedsiębiorcy lub jego następcy prawnego odpowiedzialnego za wyrządzenie szkody, a naprawienie powstałej szkody w takich przypadkach gwarantuje Skarb Państwa.

Sąd Apelacyjny zmienił jednak ten wyrok i oddalił powództwo. Sąd uznał, iż niezrozumiałym i nielogicznym byłaby sytuacja nakładania na Skarb Państwa obowiązku naprawienia szkody górniczej, która ujawniła się w dacie, w której nie istnieje przedsiębiorca lub jego następca prawny zobowiązany do jej naprawienia i brak podmiotu odpowiedzialnego w przypadku, gdy doszło do upadłości zobowiązanego do wyrównania szkody, mimo że jego majątek nie pozwolił na zaspokojenie roszczeń z tytułu naprawienia szkody tego rodzaju w postępowaniu upadłościowym.
W przytoczonym już orzeczeniu o sygn. akt V CKS 78/14 Sąd Najwyższy uchylił z kolei wyrok Sądu Apelacyjnego i skierował sprawę do ponownego rozpatrzenia. Wskazuje to niewątpliwie na złożoność omawianego zagadnienia odpowiedzialności Skarbu Państwa jak i brak jednoznacznego stanowiska sądów w tej kwestii.