Pieniądze zamiast przywrócenia stanu poprzedniego

W naszym kraju brakuje rozwiązań prawnych regulujących kwestię odszkodowań za trwałe uszkodzenie budynku, który uległ wychyleniu w wyniku działalności zakładu górniczego.

W związku z rosnącą świadomością osób poszkodowanych zakłady górnicze w ostatnim czasie zaczęły w przypadkach uszkodzonych budynków poprzez ich wychylenie proponować osobom poszkodowanym wypłatę odszkodowania za trwałe wychylenie budynku. Przedmiotowe odszkodowanie jest proponowane zamiast rektyfikacji budynku.

Rektyfikacja budynku, czyli przywrócenie go do stanu poprzedniego, poprzez jego wyprostowanie stanowi pełną kompensację szkody poniesionej przez właściciela nieruchomości, dotkniętej skutkami ruchu zakładu górniczego.

Prawo cywilne

W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż przepisy prawa geologicznego i górniczego, co do sposobu naprawienia szkody odsyłają do przepisów prawa cywilnego (art. 145 ustawy Prawo geologiczne i górnicze: Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, do naprawiania szkód, o których mowa w art. 144 ust. 1 i 2, stosuje się przepisy kodeksu cywilnego). Dlatego ze względu na powyższą regulację stosować należy ogólne zasady prawa cywilnego, które stanowią zgodnie z treścią art. 363 kodeksu cywilnego, że:

„Naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili”.

Niemiecki wzorzec

W Polsce brak rozwiązań prawnych dotyczących regulacji kwestii odszkodowań za trwałe uszkodzenie nieruchomości w postaci wychylenia. Podkreślić należy, iż zakłady górnicze powołują się na praktykę niemiecką, jednakże czynią to w sposób wybiórczy, gdyż proponują jedynie wypłatę za obniżoną wartość nieruchomości dotkniętej szkodą górniczą w postaci pochylenia budynku. Odpowiedzialność za szkody górnicze w Niemczech ma dwie części składowe:
usunięcie szkody, czyli rektyfikacja wychylonego budynku i przywrócenie nieruchomości do stanu sprzed szkody;
odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości.

Wskazać należy, iż powyższa kwestia została uregulowana w porozumieniu z 1987 roku pomiędzy RAG (zakłady górnicze Zagłębia Ruhry) a VBHG (Związek Właścicieli Budynków i Ziemi), które określa wysokość rekompensaty, za zmniejszenie wartości budynku, uzależniając wysokość rekompensaty od stopnia jego wychylenia.

Pozycja właścicieli

Warto podkreślić także, iż właściciele nieruchomości nie mogą sprzeciwiać się prowadzeniu ruchu zakładu górniczego, a w związku z tym nie mogą zapobiec szkodzie powstałej na ich nieruchomościach. Zgodnie z art. 144 ustawy Prawo geologiczne i górnicze: Właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą. Przepis prawa geologicznego i górniczego stanowi przepis szczególny względem art. 439 k.c., a więc wyłącza on w zakresie przez siebie unormowanym jego zastosowanie. Jak wynika z art. 439 k.c.: komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku, lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie. Jest to sytuacja prawna, w której zakład górniczy może legalnie wyrządzić szkody na nieruchomości, zaś czyn nie stanowi deliktu (415 k.c.), zaś właściciel nieruchomości nie może sprzeciwić się tej szkodzie.

Opinia eksperta

Praktykę stosowaną przez zakłady górnicze i wypłacanie właścicielom nieruchomości odszkodowań za trwałe wychylenie budynku, zamiast pełnej naprawy szkody uznać należy za rażąco krzywdzące. Podkreślić należy, iż taka praktyka powoduje podwójne pokrzywdzenie właścicieli nieruchomości, gdyż mają trwale uszkodzone budynki stanowiące ich własność, zaś wypłata rekompensaty za obniżoną wartość powoduje brak możliwości żądania rektyfikacji od zakładu górniczego bądź odszkodowania będącego równowartością kosztów rektyfikacji. Powyższy problem jest istotny dla mieszkańców znacznej części Górnego Śląska i innych obszarów dotkniętych skutkami eksploatacji górniczej, dlatego potrzebna jest dyskusja o problemie i jak najszybsze całościowe rozwiązanie problemu.

— Łukasz Robaszkiewicz

Radca prawny z Kancelarii Radców Prawnych Prządka Robaszkiewicz.

(artykuł opublikowany także w dzienniku „Rzeczpospolita” w dniu 16/03/2018 r.)